Osnovu pamćenja ili kulture čine materijalna i nematerijalna svedočanstva. Parna lokomotiva iz četrdesetih godina prošlog veka postavljena u centru grada, sada je spomenik i snažna simbolična vizuelizacija rudarskog Kostolca
Prvi, za sada jedini napori u zaštiti industrijskog nasleđa Kostolca, načinjeni su 2008. godine, kada je u centru, kod gradske opštine, na Dan oslobođenja grada 13. oktobra, na koloseku kao postolju, postavljena reparirana parna lokomotiva kao spomenik prošlih vremena. Ona i danas, kao snažna i simbolična vizuelizacija rudarskog Kostolca, dominira centrom grada. Ovom tematikom bavili su se dr Radiša Đurić, šef pomoćne mehanizacije za kopove iz kostolačkog ogranka EPS-a i Dragana Spasić-Đurić, viši kustos Narodnog muzeja iz Požarevca.
− To je jedna od sedam parnih lokomotiva koje je u periodu posle Drugog svetskog rata, za posleratnu obnovu tadašnjeg „Dnevnog kopa Kostolac”, donirala u narodu poznata UNRRA (Administracija Ujedinjenih nacija za pomoć i obnovu – osnovana 9. novembra 1943. u Atlantik Sitiju, SAD). Lokomotiva je proizvedena 1945. godine, a dopremljena je u Kostolac 1948. godine − istakao je dr Radiša Đurić.
Parnjača „Kostolac” saobraćala je na prugama rudnika uglja Stari Kostolac od druge decenije 20. veka, ali je korišćena i za transport uglja tokom nemačke eksploatacije i po završetku rata. Kostolac je ovaj značajni primerak ustupio Železničkom muzeju u Beogradu, krajem septembra 1951. godine.
− Osnovu pamćenja ili kulture čine materijalna i nematerijalna svedočanstva. Ako se na pravi način čuvaju i prezentuju za buduće generacije, predstavljaju jedan od bitnih izvora obrazovanja i kulturnog obogaćivanja kroz prisutnost kolektivnog pamćenja i održavanje vlastitog identiteta. Njihov drugi život u vremenu sadašnjem, reflektuje naš odnos prema sopstvenoj istoriji, posebno zavičajnoj. Primer parne lokomotive, koja je primarno korišćena gotovo pola veka u rudničkom transportu, a potom reparirana i izložena ispred gradske opštine Kostolac, ukazuje na složenost čitavog procesa revitalizacije industrijskog nasleđa, posebno što se najčešće radi o eksponatima velike težine – rekao je Đurić.
Zaštita industrijskog nasleđa Kostolca jedan je od bitnih markera identiteta i značajan potencijal za razvoj kulturnog turizma, kao i ekonomske održivosti u ovom procesu.
Izložena lokomotiva je dobar primer prezentovanja dela zavičajne kulture i jedan od instrumenata za kvalitetnu revitalizaciju i korišćenje potencijala industrijskog nasleđa za kulturni turizam, tačnije arheološki turizam, koji je u Kostolcu posebno razvijen.
− Industrijsko nasleđe može imati brojne različite namene. Rehabilitacija parne lokomotive iz Kostolca i njeno uključivanje u savremen život grada primer je dobre prezentacije industrijskog nasleđa i zavičajne kulture. Ovo je potencijalna prekretnica u promeni odnosa prema industrijskom nasleđu, revitalizacija parnjače otvara nove mogućnosti za društveni razvoj.
Propadanje i demontažu industrijskih postrojenja, mnogi ljudi doživljavaju kao gubljenje traga o celom jednom periodu života. Marginalizacija materijalnih kulturno-istorijskih tragova na prostoru Srbije deo je sveopšte destrukcije, kojoj su u poslednjim decenijama izložene sve sfere nekomercijalnog. U vakuumu koji je nastao propadanjem starih i još nedefinisanih novih vrednosti, ostaci ne tako davne prošlosti rodnog kraja najčešće se doživljavaju kao ružni, razbacani otpaci prošlosti koji ugrožavaju kvalitet života – rekla je Dragana Spasić – Đurić.
Ona naglašava da je iz ličnih doživljaja prošlosti, koja je bila teška i obeležena napornim radom, sintetisan opšti potcenjivački odnos prema objektima i strukturama industrijskih aktivnosti na određenom.
− Razvoju industrijske arheologije kao discipline doprineo je i razvoj kulturnog turizma, jer industrijsko nasleđe ima značajan turistički potencijal -rekla je Dragana Spasić – Đurić, i dodala da ova grana turizma doprinosi i ekonomskom boljitku regiona iako je industrijska arheologija u Srbiji još uvek je u početnim fazama razvoja.
Faktori koji će značajno uticati na organizovani institucionalni razvoj ove vrste arheologije su međunarodne institucije kao „UNESKO”.
− Iako su u začetku, inicijative pojedinih institucija zaštite u organizovanju stručnih skupova i konferencija, imaju značajnu edukativnu ulogu u promenama odnosa prema industrijskom nasleđu. Parne lokomotive su nekada bile nezamenljiva transportna sredstva u procesima rudarske eksploatacije i energetske proizvodnje Kostolca, a danas su objekti industrijskog nasleđa i potencijalni turistički eksponati. Brojna industrijska sredstva, koje su od 1870. godine, sa napretkom tehnologije, postepeno gubile svoju funkciju, danas se doživljavaju kao hrpe gvozdenog otpada.
Počeci jamske eksploatacije uglja 1870. godine u Kostolcu označili su početak industrijalizacije i ulazak u moderno doba, što je za širu teritoriju bilo od dalekosežnog značaja. Rudarsko-energetska proizvodnja izazvala je velike društveno-ekonomske transformacije i uticala na morfologiju prostora, ali i preobražaj kolektivne svesti. Kostolac je u Srbiji i svetu poznat po izuzetno bogatoj kulturno-istorijskoj baštini i ostacima prošlosti iz različitih kulturnih epoha od kojih su pojedini, kao što su Viminacijum i Braničevo, od izuzetnog značaja − zaključuje Đurić.
O kostolačkim lokomotivima koje čuvaju duh rudarske struke bilo je reči i na stručna konferencija „Industrijsko nasleđe-problemi i mogućnosti integrativne zaštite, prezentacije i revitalizacije” u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, 2012. godine. Na konferenciji je zaključeno da revitalizacija industrijskog nasleđa predstavlja kompleksan proces, za čije je kvalitetno sprovođenje neophodno uključivanje stručnjaka različitih profila i interdisciplinarni naučni pristup.
Složeni poslovi na zaštiti i pripremi lokomotive za izlaganje mogu se podeliti na više faza: demontaža, pranje, mašinska reparacija, peskarenje, korozivna zaštita, montaža lokomotive, zaštitno farbanje, nabavka šina, pragova i zastora i postavljanje koloseka na kojem će stajati eksponat.
Izvor: EPS Energija
